Layihə İdarəetməsində Metodologiyalar

‍Layihə idarəetməsi təkcə tapşırıqları bölüşdürmək və izləməkdən ibarət deyil — bu, eyni zamanda prosesi optimallaşdırmaq, komandanın işini strukturlaşdırmaq və nəticə yönümlü yanaşma formalaşdırmaq deməkdir. Hər metodologiya fərqli alətlər və texnikalar təqdim edir: məsələn, tapşırıqları izləmək üçün tətbiqlər, komanda daxilində ünsiyyəti gücləndirən platformalar və resursların effektiv bölüşdürülməsinə yardım edən planlama üsulları. Ancaq düzgün metodologiyanı seçmək üçün bir sıra amilləri nəzərə almaq vacibdir. Layihənin mürəkkəbliyi, təşkilatın ölçüsü, fəaliyyət sahəsi və prioritetləri ilə yanaşı, layihə menecerinin və komanda üzvlərinin iş tərzi və komanda ölçüsü də bu qərarda mühüm rol oynayır. Bu yazıda fərqli metodologiyalara nəzər salacaq, onların üstünlüklərini və tətbiq sahələrini müqayisə edəcəyik.

‍

Waterfall (Şəlalə) metodologiyası

Waterfall, ənənəvi və ən köhnə layihə idarəetmə metodologiyalarından biridir. Bu yanaşma, hər bir mərhələnin əvvəlki mərhələnin tamamlanmasından sonra başladığı sərt mərhələlər ardıcıllığına əsaslanır. Layihə planlaşdırılmış qaydada və dəqiq şəkildə icra edilir, amma dəyişikliklərə uyğunlaşma çətin ola bilər.

‍

‍

Waterfall (Şəlalə) metodologiyasının əsas xüsusiyyətləri:

Xətti struktur: Layihə ardıcıl mərhələlərə bölünür – tələblər, dizayn, icra, yoxlama və dəstək. Hər mərhələ bitdikdən sonra növbəti mərhələyə keçilir.
Sənədləşdirmə: Hər mərhələ diqqətlə sənədləşdirilməlidir, bu da layihə iştirakçıları arasında məlumatın aydın ötürülməsini təmin edir.

Plan mərkəzli yanaşma: Layihənin bütün aspektləri, o cümlədən zaman çərçivəsi, resurslar və fəaliyyətlər, başlanğıcda dəqiq planlaşdırılır. Planlarda dəyişikliklər nadir olur və əksər hallarda əlavə xərclərlə müşayiət olunur.

‍Rolların bölünməsi: Komanda üzvləri arasında işlər, mərhələlərə uyğun olaraq aydın şəkildə bölünür, bu da layihənin idarə edilməsini asanlaşdırır.

‍

CPM (Kritik Yol Metodologiyası)

Kritik Yol Metodu (CPM), mürəkkəb layihələrin effektiv planlaşdırılması və idarə olunmasına yönəlmiş məşhur bir texnikadır. CPM, qarşılıqlı əlaqəli tapşırıqların ən uzun ardıcıllığını tapmağa və layihənin tamamlanması üçün minimum vaxtı hesablamağa kömək edir.

‍

‍

CPM-nin prinsipləri:

Tapşırıqların müəyyənləşdirilməsi: İlk mərhələdə layihə üçün lazım olan bütün tapşırıqların siyahısı hazırlanır, onların müddətləri və asılılıqları müəyyən edilir.
Şəbəkə diaqramının qurulması: Bütün tapşırıqlar və aralarındakı asılılıqlar şəbəkə diaqramında göstərilir, bu layihənin axışını vizuallaşdırır və kritik yolu müəyyən edir.

Vaxtın analizi: Hər tapşırığın ən erkən və ən gec başlama və bitmə vaxtları müəyyən edilir.
Kritik yolun təyini: Vaxt əlavə olunmayan tapşırıqlar kritik yolu təşkil edir. Onların gecikməsi bütün layihənin təxirə salınmasına səbəb olacaq.

CPM-nin üstünlükləri:

Resursların optimallaşdırılması: Kritik yolun tələbləri layihənin ümumi məhsuldarlığını artırmağa kömək edir.

‍Daha yaxşı planlaşdırma: Bu metod daha dəqiq təxirə salmaların proqnozlaşdırılmasına və işlərin detallı icra planlarının hazırlanmasına şərait yaradır.

İdarəetmənin çevikliyi: Kritik yolun başa düşülməsi, layihə menecerlərinin dəyişikliklərə sürətlə reaksiya verməsini və layihə planlarını effektiv şəkildə düzəltməsini təmin edir.

‍

Scrum Metodologiyası

Scrum, layihə idarəetməsinin çevik və geniş yayılmış bir metodudur, əsasən proqram təminatının inkişafında istifadə olunur. Bu metod, tez-tez dəyişən tələblərlə və yüksək qeyri-müəyyənliklərlə üzləşən layihələr üçün idealdır.

‍

‍

Scrum metodologiyasının prinsipləri (layihə meneceri üçün):

Sprintlərə bölünmüş iş: Layihə qısa dövrlərə (sprintlərə) bölünür, hər biri 1-4 həftə arasında olur. Hər sprintin sonunda komanda nəticələri qiymətləndirir və növbəti mərhələləri planlaşdırır.

‍Gündəlik qısa görüşlər (Daily Scrum): Komanda hər gün qısa görüşlər keçirərək gündəlik işlərini və qarşılaşdıqları maneələri müzakirə edir. Layihə meneceri bu görüşlərdə komandaya yön verir.

Müştəri ilə davamlı əlaqə: Scrum-da müştəri ilə müntəzəm əlaqə saxlanılır, beləliklə onların istəkləri və dəyişiklikləri daim layihəyə daxil edilir.

‍Kritik tapşırıqların prioritetləşdirilməsi (Bəklog): Tapşırıqlar siyahısı (bəklog) hazırlanır və prioritetlərə görə sıralanır. Scrum-da komanda hər sprintdə ən vacib tapşırıqları yerinə yetirir.

Sprintin sonunda qiymətləndirmə və düzəlişlə: Hər sprintin sonunda, komanda nəticələri nümayiş etdirir və növbəti sprint üçün düzəlişlər təklif edir. Bu, layihənin daha uyğun və çevik şəkildə irəliləməsini təmin edir.

‍Layihə meneceri üçün əhəmiyyəti:

Çeviklik və uyğunlaşma: Layihə meneceri müştəri tələblərinə sürətlə reaksiya verə bilir.

Koordinasiya və şəffaflıq: Komandanın işini effektiv izləmək və yönəltmək asanlaşır.

‍Risklərin idarə olunması: Müntəzəm qiymətləndirmələr sayəsində risklər tez aşkar olunur və vaxtında tədbirlər görülür.

‍

Gibrit metodologiyalar

Scrum və Kanban metodları, tələblərdəki dəyişikliklərə sürətlə uyğunlaşmaq bacarığı ilə ən effektiv yanaşmalar arasında yer alır. Bu metodlar, layihənin mərhələlərinə və komanda ehtiyaclarına uyğun müxtəlif strategiyaların tətbiqinə imkan verir. Proqram təminatı inkişafında, əvvəlcə Waterfall metodu ilə əsas tələblər müəyyən edilə və ümumi layihə planı qurula bilər. Əsas arxitektura və dizayn təsdiqləndikdən sonra, Scrum metoduna keçərək məhsulun modullarını və funksiyalarını inkişaf etdirmək olar. Bu, dəyişikliklərə sürətlə uyğunlaşmağa və istifadəçi rəylərini hər sprintdə inteqrasiya etməyə imkan verir. Bu gibrit yanaşma, məhsulun ilkin inkişaf mərhələlərində sabitlik və proqnozlaşdırılabilirlik təmin edərkən, sonrakı inkişaflarda çevikliyi qoruyur.

‍

‍

Korporativ mədəniyyət və metodologiya seçiminə təsiri

Hər bir təşkilatın öz korporativ mədəniyyəti vardır ki, bu da komandanın daxili və xarici çağırışlara necə reaksiya verdiyini müəyyən edir. Bu faktor layihələrin uğuru və ya uğursuzluğunda böyük rol oynayır.

‍

Korporativ mədəniyyətə uyğun metodologiya seçimi

‍Çevik mədəniyyətə sahib şirkətlərdə Agile və Scrum metodları daha uğurludur, çünki bu metodlar sürətli dəyişikliklərə uyğunlaşmağa imkan verir. Lakin sabit nəticələr əldə etmək istəyənlər Waterfall kimi daha strukturlaşmış yanaşmaları seçə bilərlər.

‍

Metodologiyanın uyğunlaşdırılması və tətbiqi

Əvvəlki analiz

‍Layihəni qiymətləndirin: məqsədləri və gözlənilən nəticələri müəyyənləşdirin. Əsas maraqlı tərəfləri və onların maraqlarını müəyyənləşdirin, riskləri və potensial problemləri qiymətləndirin. Komandanın resursları, təcrübəsi və bacarıqları ilə tanış olun. Həmçinin, şirkətin mədəniyyətini və ünsiyyət üslubunu nəzərə alın.

‍Metodologiya seçimi

‍Hansı metodologiyanın sizin layihənizə uyğun olduğunu qiymətləndirin. Fərqli metodların birləşdirilməsi ilə gibrit yanaşma tətbiq etmək imkanı varsa, bunu nəzərə alın. Komandanın mədəniyyətinə və layihənin ehtiyaclarına uyğun metod seçin.

Metodologiyanın uyğunlaşdırılması

‍Seçilən metodologiyanı layihənin tələblərinə uyğunlaşdırın. İşlərin icrası üçün standartlar və alətlər (task menecerləri, dashboard-lar, izləmə və hesabat sistemləri) hazırlayın və ya mövcud olanları tənzimləyin.

‍Tətbiq və təlim

‍Komandaya yeni proseslər və alətlər haqqında təlimlər təşkil edin. Yeni metodologiyanı bir neçə kiçik layihə ilə sınaqdan keçirin və effektivliyi qiymətləndirin.

Qiymətləndirmə və optimallaşdırma

‍Komandadan və maraqlı tərəflərdən mütəmadi olaraq geribildirim alın. Layihə nəticələri əsasında metodologiyanın effektivliyini qiymətləndirin və əldə edilən məlumatlara əsasən prosesləri və alətləri optimallaşdırın.Bu yanaşma, layihə idarəetmə metodlarını şirkətin mədəniyyətinə uyğun şəkildə tətbiq etməklə, həm biznes məqsədlərinə, həm də komanda ehtiyaclarına ən yaxşı şəkildə cavab verir.

‍