Porterin 5 Güc Modeli Nədir?

Porterin 5 Güc Modeli (Porter's Five Forces Model) biznes və rəqabət analizində ən çox istifadə olunan modellərdən biridir. Bu 5 güc analizi modeli, tanınmış iqtisadçı Michael E. Porter tərəfindən hazırlanıb və şirkətlərin öz bazarlarında necə rəqabət apardıqlarını anlamaq üçün əvəzolunmaz vasitədir.

‍

Porterin 5 Güc Modelini Təşkil Edən Elementlər

Porterin 5 güc modeli bir şirkətin fəaliyyət göstərdiyi sahədəki rəqabət mühitini analiz etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Model 5 əsas güc üzərində qurulub:

Yeni Rəqiblərin Bazara Giriş Təhlükəsi;

Əvəzləyici Məhsulların Təzyiqi;

Təchizatçıların Gücü;

Müştərilərin Gücü;

Mövcud Rəqiblər Arasındakı Rəqabət.

‍

Bu 5 güc analizi, istənilən sektorda fəaliyyət göstərən şirkətlərin strateji qərarlar qəbul etməsinə kömək edir.

‍

‍

1. Yeni Rəqiblərin Bazara Giriş Təhlükəsi

Bu rəqabət gücü, bazara yeni iştirakçıların daxil olmasının mövcud şirkətlərin mövqeyinə necə təsir edə biləcəyini göstərir. Əgər yeni şirkətlərin bazara girişi asandırsa, bu, mövcud oyunçular üçün ciddi təhlükədir, çünki bazar payı bölünəcək, qiymət rəqabəti artacaq və mənfəət azalacaq.

Azərbaycan bazarında bu güc bir çox sektorda aktivdir. Məsələn, rəqəmsal marketinq və onlayn satış sahələrinə giriş daha asan olduğuna görə, hər ay yeni dropshipping və e-ticarət markaları meydana çıxır. Xüsusilə də geyim, aksessuar və kosmetika sektoru bu cür rəqabətə açıqdır. Shopify və Instagram kimi platformalar giriş prosesini daha da asanlaşdırır.

Misal: Azərbaycanda onlayn geyim butikləri sürətlə artmaqdadır. Bu butiklər "Zara", "LC Waikiki" kimi nəhəng brendlərin bazar payına təsir göstərir. Yəni yeni rəqiblərin bazara girişi real bir təhlükədir.

Bu Porter gücü, bazarın nə qədər açıq və cazibədar olduğunu göstərir.

‍

‍

‍

2. Əvəzləyici Məhsulların Təzyiqi

Əvəzləyici məhsullar dedikdə, müştərinin eyni ehtiyacını qarşılayan alternativ məhsullar nəzərdə tutulur. Əgər sizin təklif etdiyiniz məhsulu və ya xidməti asanlıqla başqa bir məhsulla əvəz etmək mümkündürsə, bu, bazarda rəqabət gücünü artırır.

Misal: Taksi xidmətlərini Bolt və Uber əvəz etdiyi kimi, ənənəvi pərakəndə satışları da e-ticarət əvəz edir. Yəni, əvəzləyici məhsullar olduqca çoxdur və bu da rəqabəti artırır.

‍

‍

‍

3. Təchizatçıların Gücü

Təchizatçılar məhsulun xammalını, komponentlərini və ya texniki resurslarını təmin edən tərəflərdir. Əgər bazarda az sayda təchizatçı varsa və onların dəyişdirilməsi çətindirsə, bu zaman onların bazarda təsir və qərar gücü yüksəlir.

Misal: Azərbaycan kontekstində inşaat sektorunu göstərmək olar. Burada bəzi məhsullar (məsələn, sement, armatur, xüsusi keramika) yalnız bir neçə iri təchizatçı tərəfindən təklif olunur. Bu təchizatçılar istədikləri qiyməti diktə edə və şərtləri dəyişə bilirlər. Bu isə şirkətlərin mənfəət marjasına mənfi təsir edir.

‍

‍

‍

4. Müştərilərin Gücü

Müştərilər – yəni sizin məhsul və ya xidmətinizi alan şəxslər – nə qədər çox seçimə sahib olarsa və ya yüksək həcmlə alım edərsə, rəqabət üstünlüyü onların əlinə keçir.

Azərbaycanda buna ən yaxşı nümunə mobil operatorlar bazarıdır.

Misal: Azercell, Bakcell və Nar kimi üç böyük oyunçu arasında güclü rəqabət mövcuddur. Müştərilər rahatlıqla operator dəyişə bilir, qiymətlərə və kampaniyalara əsasən qərar verir. Bu səbəbdən şirkətlər davamlı olaraq bonuslar, güzəştlər və yeni paketlər təqdim etməyə məcburdur.

Əgər müştərinin seçim imkanı çoxdursa və ya o böyük həcmlə mal alırsa (məsələn, B2B alıcı), şirkət onun istəklərini yerinə yetirməyə məcbur qalır.

‍

‍

‍

5. Mövcud Rəqiblər Arasındakı Rəqabət

Bu güc, birbaşa bazar daxilində olan şirkətlərin bir-biri ilə apardığı rəqabəti göstərir. Əgər bazarda çox sayda oyunçu varsa və onların məhsul və xidmətləri çox bənzərdirsə, fərqlənmək çətinləşir, qiymət təzyiqi artır və mənfəət azalır.

Bakıda son illərdə kofe sektoru buna bariz nümunədir.

Misal: Starbucks, Gloria Jeans kimi beynəlxalq brendlər, eyni zamanda yerli "Coffee Moffie", "The Crown Coffee" və s. ilə rəqabət aparır. Hamısı oxşar qiymət, məkan və xidmət təklif etdiyindən fərqlilik yaratmaq getdikcə çətinləşir.

Rəqiblərin sayı, onların bazar payı, məhsul fərqliliyi və bazarın böyümə potensialı bu gücü formalaşdırır. Durgun bazarda rəqabət daha kəskin olur.

‍

‍

Niyə Porterin 5 Güc Modelindən İstifadə Etməliyik?

Porterin 5 güc modeli istənilən sektorda fəaliyyət göstərən bizneslər üçün rəqabət mühitini başa düşmək və analiz etmək üçün effektiv bir vasitədir. Bu model, şirkətlərə:

Mövcud rəqabəti qiymətləndirməyə;

Təhdid və imkanları müəyyən etməyə;

Düzgün marketinq strategiyası qurmağa kömək edir.

‍

Azərbaycan bazarında fəaliyyət göstərən şirkətlər üçün bu 5 güc analizi, bazara giriş strategiyalarının və brend mövqeyinin düzgün qurulmasında mühüm rol oynayır.

‍