Dəbdəki Kəskin Dəyişikliyin Səbəbi Nədir?

Köhnə Fotolardakı Əzəmətli Duruşun Sirri

Hər birimizin ailə arxivində saralmış köhnə fotolar var. O fotolara baxanda bir anlıq dayanırıq. Bəylərin kostyumları, xanımların geyimləri... Hər bir detal sanki ciddi bir memar tərəfindən yaradılmış kimi əzəmətli və qüsursuzdur. Onların duruşu, geyimlərinin quruluşu müasir dəbdə rast gəlmədiyimiz bir zərifliyə sahibdir. Bu qeyri-adi zərifliyin sirri nə idi? Yoxsa biz, XX əsrin tərəqqi dalğasına qapılan zaman, əsl zərifliyin köklərini arxada qoyduq?

Məlum olur ki, cavab nə nəzakət qaydalarında, nə də genetikada idi. Cavab birbaşa toxuculuq sənayesində və mədəniyyət seçimimizdə gizlənmişdi.

‍

‍

Zərifliyin Təməli

Əslində sirr çox sadə idi: hər şey parçanın çəkisində idi. O dövrün dərziləri toxuculuq sənətinin ən ağır materialları ilə işləyirdilər. Təsəvvür edin: bir kostyum parçası bəzən 800 qsm-ə (qram/kvadrat metr) çatırdı. Müqayisə üçün, müasir pencəklərin əksəriyyəti bu çəkinin yarısından da azdır.
‍

Ağır yun parça bədəndən asılı qalmırdı. O, özü bir struktur yaradırdı. Pencəyin çiyinləri, yaxası və arxası – bütün bunlar dizayner tərəfindən tikilən bir ikinci skelet kimi idi. Bu, sahibindən də ciddi bir duruş tələb edirdi. O, çiyinlərinizi düzəldir, sizi dik durmağa məcbur edir və yorulmuş görünməyə imkan vermirdi. Həmin geyimdə əyilmək, yayıla-yayila oturmaq mümkün deyildi, sanki parça sizin hərəkətinizə intizam gətirirdi.
‍

Bundan əlavə, bu cür ağır parçalarla işləmək yüksək dərzilik sənətinə ehtiyac duyurdu. Hər bir tikiş xüsusi əl əməyi idi, fərdi ölçülərə görə tikilirdi. Bu, kütləvi istehsalda əldə edə bilməyəcəyiniz sənətkarlıq idi.
‍

‍

Rahatlıq Zərifliyi Öldürdü?

Bəs nə oldu? Niyə bu əzəmətdən imtina etdik?

İki əsas səbəbə görə imtina etdik. Birincisi, evlərə və ofislərə mərkəzi isitmə sistemləri gəldi. Artıq isti otaqlarda 800 qramlıq yundan tikilmiş geyim narahatlığa çevrildi.
‍

İkincisi isə, toxuculuq sənayesindəki inqilab oldu. Müharibədən sonrakı dövrdə (1950-60-cı illər) yeni texnologiyalar sayəsində dərzilər daha nazik, daha zərif yun ipləri (Super 100s, Super 150s kimi) istehsal etməyə başladı. Əvvəllər davamlılıq üçün qalın iplər məcbur idisə, indi texnologiya bizə ipək kimi yumşaq, lakin yüngül parçalar tikməyə imkan verdi. Biz bu yüngül materiallara keçdik. Fərdi dərzinin aylar çəkən işi yerini "hazır geyim"ə verdi. Təəssüf ki, yüngül parçalar fərdi tikiş olmadan keyfiyyətli duruşu saxlaya bilmədi. Bu da keyfiyyətdən ödün verməklə nəticələndi.
‍

Bu Dəyişiklik Ən Çox Kimə Yarayırdı?

Keçmişdə geyim sadəcə bir ehtiyac yox, uzunmüddətli bir investisiya sayılırdı. İnsanlar illərlə geyinmək üçün 2-3 yüksək keyfiyyətli kostyum tikdirər, onlara qənaətlə qulluq edərdilər. Məsələ bundadır ki, bu davamlılıq, kapitalizmin sürətli istehsal modelinə yaramırdı.
‍

Buna görə də, kütləvi istehsal və ucuz materiallar oyuna girdi. Məhsulun ömrü qısaldı, keyfiyyətdən kəmiyyətə keçdik.

‍

‍

Mədəniyyətin Əksi – Memarlıqda Strukturun Yox Olması

Bu dəyişiklik təkcə geyim dolabımızda qalmadı. Bu, bizim bütün dünyaya baxışımızın dəyişdiyinin sübutudur.
‍

Mən bəzən memarlıq nümunələrinə baxanda eyni paralelliyi görürəm. Bir anlıq düşünün: Tarixi binalar (Barokko, Neoklassisizm) ağır daş fasadlarla, sütunlarla, naxışlarla bəzənirdi.
‍

İndi isə memarlıqda da minimalizmi üstün tuturuq. Əsas diqqət mərkəzi artıq fasadın necə göründüyü yox, içəridə nə qədər rahat və funksional olmasıdır. Şüşə və poladın hökmranlıq etdiyi minimalist binalar, bizim yüngül geyimlərimizin şəhər versiyasıdır.

‍

Nəyi İtirdik, Nəyi Qazandıq?

Bəli, keçmişdəki insanlar daha zərif, daha əzəmətli görünürdülər. Çünki onların həyat tərzi və geyimi intizamı tələb edirdi.
‍

Biz bu vizual əzəməti itirdik. Lakin qazandığımız şey isə azadlıq və komfortdur. Biz indi daha az rəsmi, daha az yüklüyük. Bizim lüks anlayışımız kütləvi istehsaldan gələn ucuz keyfiyyət deyil, rahatlıq və vaxt qazanmaqdır.
‍

Yəqin ki, sabah işə gedəndə bir anlıq 800 qramlıq yundan tikilmiş bir pencəyin necə hiss olunacağını düşünəcəksiniz. Və bu, bizim dövrümüzün dəyərlərini anlamaq üçün ən yaxşı yoldur.

‍