Albomlardan sosial media-ya keçid.

Nəsillər dəyişdikcə xatirələri yadda saxlama üsulları da dəyişir. Əvvəlki nəsillər üçün yaddaş — kağız gündəliklər, əl yazması məktublar, çap olunmuş fotolar və ailə albomları demək idi. Z nəsli isə emosiyalarını və yaşantılarını rəqəmsal formatda qoruyur — story, reels, sosial şəbəkə paylaşımları və telefon qeydləri vasitəsilə. Bu yanaşma bəzən tənqid olunur: guya bu, «anı yaşaya bilməmək» deməkdir. Lakin müasir araşdırmalar və rəqəmsal mədəniyyətin təhlili göstərir ki, bu, anın dəyərsizləşməsi deyil — onu fərqli şəkildə hiss etməyin və dərk etməyin yeni yoludur.

‍

‍

Rəqəmsal yaddaş: bu, xatırlamağa kömək edirmi?

Yeni Zelandiya Vaykato Universitetinin psixoloqu Maryanne Garry-nin araşdırmasına əsasən, müəyyən bir anı yadda saxlamaq məqsədilə foto çəkmək, əksinə, həmin hadisəni daha yaxşı və dərin yadda saxlamağa kömək edir. Beləliklə, kontent paylaşmaq gerçəkliyə uzaqlaşmaq yox, emosional təəssüratları gücləndirmək və həmin anı zehnə “ancaq” kimi həkk etmək anlamına gəlir.

‍

‍

Sosial şəbəkələr — yeni nəsil gündəlik.

Rəqəmsal dövrdə şəxsi gündəliklər dəyişdi. Artıq xatirələr Instagram lentlərində, TikTok videolarında yaşamağa davam edir. Story-lər günün vizual eskizlərinə çevrilib, reels-lər isə duyğuların montajıdır. Bu prosesi “yeni səmimiyyət” adlandırmaq olar — şəxsi təcrübənin açıq, ani və vizual təqdim forması. Əvvəllər insanlar məktub yazaraq və ya danışaraq paylaşırdısa, bu gün emosiyalarını onlayn mühitdə bölüşür, həm başqaları ilə birlikdə yaşayır, həm də onları qalıcı hala gətirirlər.

‍

‍

Rəqəmsal mühit informasiyanı necə dəyişdi?

Gen Z nəsli parçalanmış informasiya axını fonunda formalaşıb. Harvard Biznes Məktəbinin professoru Şoşana Zuboff “The Age of Surveillance Capitalism” kitabında qeyd edir ki, müasir istifadəçilərin düşüncə tərzi daha vizual, reaksiya yönümlü və hissəvi olub. Vizuallar, musiqi, ritm və montaj — artıq emosiyaları yadda saxlamağın yeni vasitələridir. Gen Z nəsli üçün uyğun musiqi ilə seçilmiş bir reels, bəzən içində qurudulmuş yarpaq olan bir məktub qədər emosional və məzmunlu ola bilər — sadəcə, başqa bir formatda.

‍

Nə daha pis, nə daha yaxşı — sadəcə fərqli.

Tarix göstərir ki, hər nəsil öz dövrünə uyğun yaddaş vasitələri seçir. Yeni formatlar çox zaman əvvəlcə anlaşılmazlıq və hətta narahatlıq yaradır. Zamanında kitablar təhlükəli əyləncə, məktublar isə ünsiyyətin soyuq forması hesab olunurdu. Bu gün isə rəqəmsal format dərinlikdən imtina deyil — onu dövrə uyğunlaşdırmaq cəhdidir. Bu, səmimiyyətin yoxa çıxması deyil — onun yeni ifadə formasıdır.